Ekam-15 || Bhartiy Bandharan nu Svadhayaay solution

સા. વિ || ધો 8 એકમ-15 || ભારતીય બંધારણ
S.S || STD 8 || Ekam-15 || Bhartiy Bandharan nu Svadhayaay solution

[Q - 1]. ખાલી જગ્યા પૂરો.

(1) બંધારણની શરૂઆત ............ થી થાય છે.

A. આમુખ

(2) બંધારણસભાના અધ્યક્ષ ............ હતા.

A. ડૉ.રાજેન્દ્ર પ્રસાદ

(3) બંધારણસભામાં કુલ સભ્યો ............ હતા.

A. 389

(4) બંધારણમાં ............ શાસન - વ્યવસ્થાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે.

A. સંઘીય

[Q - 2]. નીચેના પ્રશ્નોના ઉત્તર એક - બે વાક્યોમાં લખો.

(1) બંધારણનો અર્થ જણાવો.

A. કોઈ પણ દેશનું શાસન ચલાવવા માટે ઘડવામાં આવેલા નિયમોના વ્યવસ્થિત સંગ્રહને બંધારણ કહેવામાં આવે છે.

(2) બંધારણના ઘડવૈયા તરીકે કોને ઓળખવામાં આવે છે?

A. બંધારણના ઘડવૈયા તરીકે ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકરને ઓળખવામાં આવે છે.

(3) લોકશાહી એટલે શું?

A. લોકોનું, લોકો દ્વારા અને લોકો માટે ચાલતું શાસન એટલે લોકશાહી.

(4) બંધારણ ક્યારે અમલમાં આવ્યું?

A. બંધારણ 26 જાન્યુઆરી, 1950 ના રોજ અમલમાં આવ્યું હતું.

[Q - 3]. નીચેના પ્રશ્નોના મુદાસર ઉત્તર લખો.

(1) બંધારણની મુખ્ય વિશેષતાઓ જણાવો.

A. બંધારણની મુખ્ય વિશેષતાઓ નીચે મુંજબ છે.

1. લોકશાહી : ભારતે લોકશાહી શાસન પદ્ધતિ અપનાવી છે. લોકશાહીની બહુ જ પ્રચલિત અને સરળ ભાષામાં અપાયેલી વ્યાખ્યા મુજબ, લોકોનું, લોકો દ્વારા અને લોકો માટે ચાલતું શાસન એટલે લોકશાહી. પ્રજાની સત્તા કે ચલણવાળું, પ્રજાના વહીવટવાળું શાસન. ભારતમાં સામાન્ય રીતે દર પાંચ વર્ષે ચૂંટણીઓ યોજાય છે. જેમાં લોકો પોતાના પ્રતિનિધિઓ પસંદ કરે છે. ચૂંટાયેલા સભ્યો પાંચ વર્ષ લોકોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. દેશનો નાગરિક જાતિ, જ્ઞાતિ કે ધર્મના ભેદભાવ વગર ચૂંટણીમાં ઉમેદવારી કરી શકે છે. સ્વતંત્રતા એ લોકશાહીનું મહત્ત્વનું પાસું છે.

2. બિનસાંપ્રદાયિકતા : ભારત બિનસાંપ્રદાયિક દેશ છે. બિનસાંપ્રદાયિક એટલે દેશનું શાસન કોઈ સંપ્રદાયની કે ધર્મની માન્યતાને આધારે ન ચાલે. સંપ્રદાયને આધારે એક કે બીજા નાગરિક વચ્ચે ભેદભાવ કે પક્ષપાત રાખતું ન હોય. દરેક નાગરિકને ધર્મ કે સંપ્રદાય સંબંધી કેટલીક સ્વતંત્રતાઓની ખાતરી આપણા બંધારણમાં આપવામાં આવી છે. તેના આધારે નાગરિકને પોતપોતાના ધર્મ પાળવાની, માન્યતા ધરાવવાની અને તેનો પ્રચાર - પ્રસાર કરવાની સ્વતંત્રતા આપવામાં આવી છે.

૩. પ્રજાસત્તાક : ભારત પ્રજાસત્તાક રાષ્ટ્ર છે. પ્રજાસત્તાક એટલે જેમાં લોકોના હાથમાં સત્તા હોય તેવું રાષ્ટ્ર, જેમાં પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે લોકો દ્વારા ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ વહીવટ સંભાળતા હોય છે. રાષ્ટ્રના વડાનું સ્થાન રાજાશાહીની જેમ વંશપરંપરાગત હોતું નથી પણ તેઓ પરોક્ષ મતદાનથી ચૂંટાય છે. આ વ્યવસ્થામાં પંચાયતથી સંસદ સુધીના તમામ હોદ્દાઓ જાતિ, જ્ઞાતિ કે ધર્મ જેવા કોઈ ભેદભાવ વગર તમામ નાગરિકો માટે ખૂલ્લા હોય છે.

4. સંઘ રાજ્ય : ભારત એક સંઘ રાજય છે એટલે કે જુદાં - જુદાં રાજ્યનો બનેલો એક ‘ સંઘ ’ છે. આપણા જેવા વિશાળ અને વિવિધતા ધરાવતા દેશમાં એક જ કેન્દ્રમાંથી શાસન કરવું કઠિન છે એટલે આપણા બંધારણમાં સંઘીય શાસન - વ્યવસ્થાની જોગવાઈ કરેલી છે. સંઘીય શાસન - વ્યવસ્થામાં બે પ્રકારની રચના કરવામાં આવે છે : (1) સંઘ સરકાર અને (2) રાજ્ય સરકાર. આ બંને પ્રકારની સરકારો વચ્ચે કાર્યો અને સત્તાઓની સ્પષ્ટ વહેંચણી કરવામાં આવી છે. દેશનાં મહત્ત્વનાં કાર્યો અને સત્તાઓ સંઘ સરકારને સોંપવામાં આવ્યાં છે. સંઘ સરકારને કેન્દ્ર સરકાર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

(2) કોઈ પણ બે મૂળભૂત હકો વિશે વિસ્તારથી લખો.

A.(1) સમાનતાનો હક : કાયદાની દ્રષ્ટિએ બધા નાગરિકો સમાન છે. ધર્મ, જાતિ, લિંગ અને રંગને આધારે કોઈ સાથે પક્ષપાત કે ભેદભાવ કરવામાં ન આવે તેમજ બધા નાગરિકોને યોગ્યતા પ્રમાણે સમાન તક મળે.

(2) સ્વતંત્રતાનો હક : દેશના દરેક નાગરિકને પોતાના વિચારો અભિવ્યક્ત કરવાની સ્વતંત્રતા આપવામાં આવી છે. દરેક નાગરિકને સમગ્ર દેશમાં હરવા - ફરવા, વસવાટ કરવાની તેમજ વ્યવસાય કરવાની સ્વતંત્રતા આપવામાં આવી છે

(3) કોઈ પણ ચાર મૂળભૂત ફરજો જણાવો.

A.  (1) બંધારણને વફાદાર રહેવાની અને તેના આદર્શો તથા સંસ્થાઓનો, રાષ્ટ્રધ્વજનો અને રાષ્ટ્રગીતનો આદર કરવાની.

(2) આઝાદી માટેની આપણી રાષ્ટ્રીય લડતને પ્રેરણા આપનારા ઉમદા આદર્શોને દયમાં પ્રતિષ્ઠિત કરવાની અને અનુસરવાની.

(3) ભારતના સાર્વભૌમત્વ, એકતા અને અખંડિતતાનું સમર્થન કરવાની અને તેમનું રક્ષણ કરવાની.

(4) દેશનું રક્ષણ કરવાની અને રાષ્ટ્રીય સેવા બજાવવાની હાકલ થતાં, તેમ કરવાની.

[Q - 4]. વિચારો અને લખો.

(1) જો નાગરિકોને મૂળભૂત હકો આપવામાં ન આવે તો કેવી સ્થિતિ સર્જાય?

A. – જો નાગરિકોને મૂળભૂત હકો આપવામાં ન આવે તો દેશમાં વ્યક્તિ 

- વ્યક્તિ વચ્ચે ધર્મ, જાતિ, લિંગ અને રંગને આધારે ભેદભાવ સર્જાય છે.

– વ્યક્તિને પોતાની યોગ્યતા હોવા છતાં સમાન હક મળે નહીં. વ્યક્તિ પોતાના વિચારો રજૂ કરી શકે નહીં.

– એક રાજ્યનો નાગરિક બીજા રાજ્યમાં વ્યવસાય કે નોકરી કરવા જઈ શકે નહીં. આખા દેશમાં વ્યક્તિ સ્વતંત્ર રીતે હરી ફરી શકે નહીં.

– એક વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિનું કોઈને કોઈ પ્રકારે શોષણ કરવા લાગે. ચૌદ વર્ષથી નીચેના બાળકોનું મજૂરી કરાવી શોષણ કરવામાં આવે.

– વ્યક્તિ પોતાની મરજી મુજબનો ધર્મ પાળી શકે નહીં કે તેનો પ્રચાર - પ્રસાર કરી શકે નહીં.

વ્યક્તિ પોતાની સ્થાનિક ભાષા, બોલી, પ્રણાલિકાઓ, મૂલ્યો પ્રમાણે જીવી શકે નહીં.

– કોઈ વ્યક્તિ પોતાને થયેલ અન્યાય સામે અદાલતમાં જઈ શકે નહીં. આમ વ્યક્તિને મૂળભૂત હકો આપવામાં ન આવે તો દેશમાં ખરાબ પરિસ્થિતિનું નિર્માણ થાય છે.

(2) તમામ મૂળભૂત ફરજો - વિદ્યાર્થીનાં જીવનમાં કેવી રીતે બજાવી શકાય?

A. તમામ મૂળભૂત ફરજો 

- વિદ્યાર્થીનાં જીવનમાં નીચે મુજબની રીતે બજાવી શકાય.

– વિદ્યાર્થીઓને નાનપણથી આપણી મૂળભૂત ફરજોથી વાકેફ કરવા જોઈએ.

– બાળક નાનપણથી જ રાષ્ટ્રગીત, રાષ્ટ્રધ્વજ અને આપણા ક્રાંતિકારીઓનો આદર કરતો થાય તે જોવું જોઈએ.

– 'આ દેશ મારો છે મારા દેશની રક્ષા કાજે હું ગમે તે કરીશ' એ ભાવના વિદ્યાર્થીઓમાં દ્રઢ થવી જોઈએ.

– શાળામાં ભણતાં બાળકો ગમે તે જાતિ, જ્ઞાતિ અને ધર્મના હોય છતાં તેઓ ભાઈચારાથી રહે તે ખાસ જોવું જોઈએ.

– સ્ત્રીઓને માન અને સન્માન આપવું, પછી તે ગમે તે હોય : મા, બહેન કે પત્ની. તેનો ગુણ વિકસાવવો જોઈએ.

– વિવિધ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો દ્વારા વિદ્યાર્થીઓમાં રાષ્ટ્રપ્રેમ કેળવાય તેવા પ્રયત્નો કરવા જોઈએ.

– આપણને અણમોલ સંસ્કૃતિનો વારસો મળ્યો છે. જેનું આપણે જતન કરવું જોઈએ એ બાળક શાળા કક્ષાએથી જ સમજતો થાય તેવા પ્રયાસો કરવા જોઈએ.

– આ દેશની મિલકત મારી મિલકત છે. તેનું નુકસાન એ પણ મારું જ નુકસાન છે એવો ભાવ પેદા કરી તે દેશની મિલકતનું રક્ષણ કરતો થાય તેવા ગુણનું સિંચન કરવું જોઈએ.

– જંગલો, તળાવો, નદીઓ, સરોવરો વગેરેનું જતન કરવાની વાત વિદ્યાર્થીઓને શીખવવી જોઈએ.

– વિદ્યાર્થીઓમાં પોતે આગળ વધી અને દેશના વિકાસમાં ફાળો આપે તેવા ગુણોનું સિંચન કરવું જોઈએ.

આમ, તમામ મૂળભૂત ફરજો વિદ્યાર્થીના જીવનમાં આ રીતે બજાવી શકાય છે.

(3) 26 નવેમ્બરને બંધારણ-દિવસ તરીકે શા માટે ઊજવવામાં આવે છે?

A. બંધારણની પ્રથમ બેઠક 9 ડિસેમ્બર, 1946 ના રોજ મળી હતી. બંધારણસભાએ 2 વર્ષ 11 માસ અને 18 દિવસ મળેલી કુલ 166 બેઠકોમાં બંધારણના ઘડતરની કામગીરી પૂર્ણ કરી હતી. આ પ્રક્રિયામાં તેઓએ દુનિયાના જુદા - જુદા દેશોના બંધારણની મહત્ત્વની બાબતોનો અભ્યાસ કરીને બંધારણને આખરી સ્વરૂપ આપ્યું હતું. ભારતની આઝાદી બાદ 26 નવેમ્બર, 1949 ના રોજ તૈયાર થયેલા બંધારણને બંધારણસભાએ સ્વીકાર્યું.

આમ 26 નવેમ્બરે બંધારણ તૈયાર થયું અને તે જ દિવસે તેનો સ્વીકાર થયો હોવાથી 26 નવેમ્બરને બંધારણ - દિવસ તરીકે ઊજવવામાં આવે છે.