Ekam-9 Samsadhan Svadhayaay solution

 સા. વિ || ધો 8 એકમ-9 || સંસાધન 

|| S.S || STD 8 Ekam-9 || Samsadhan nu Svadhayaay solution

[Q - 1]. નીચેના પ્રશ્નોના ઉત્તર એક - એક વાક્યમાં લખો.

(1) કુદરતી વનસ્પતિ કોને કહેવાય ?

A. પોતાની જાતે ઊગનારી વનસ્પતિ જેમાં વેલા, છોડવા અને વૃક્ષોનો સમાવેશ થાય છે, તેને કુદરતી વનસ્પતિ કહે છે.

(2) વન્યજીવમાં કોનો સમાવેશ થાય છે ?

A. વિવિધ પશુ - પક્ષીઓ, કીટકોનો સમાવેશ વન્યજીવમાં થાય છે.

(3) વનસ્પતિનું વર્ગીકરણ ક્યાં આધારે થાય છે ?

A. વનસ્પતિનું વર્ગીકરણ સમુદ્ર સપાટીથી તેની ઊંચાઈ અને આબોહવાની વિવિધતાના આધારે થાય છે.

(4) તળાવ અને સરોવરની પાણી સંગ્રહણ - ક્ષમતા વધારવા શું કરવું જોઈએ ?

A. તળાવ અને સરોવરની પાણી સંગ્રહણ - ક્ષમતા વધારવા તેમાં જમા થયેલ કાંપ દૂર કરી તેને ઊંડા કરવાં જોઈએ.

[Q - 2]. નીચેના પ્રશ્નોના ઉત્તર લખો.

(1) પ્રાપ્તિસ્થાનોના આધારે સંસાધનોના પ્રકારો ટૂંકમાં વર્ણવો.

A. પ્રાપ્તિસ્થાનોના આધારે સંસાધનોના 4 પ્રકાર નીચે મુજબ પડે છે :

(1) સર્વ સુલભ સંસાધન : આ પ્રકારનાં સંસાધન બધે ઉપલબ્ધ હોય છે. દા.ત. વાતાવરણમાં રહેલ ઓક્સિજન, નાઇટ્રોજન વગેરે જેવાં વાયુઓ.

(2) સામાન્ય સુલભ સંસાધનો : આ સંસાધનો આપણને સરળતાથી ઉપલબ્ધ હોય છે. દા.ત. જળ, ગોચર ભૂમિ વગેરે.

(૩) વિરલ સંસાધન : આ સંસાધનો મર્યાદિત સ્થાનો પરથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. દા.ત. કોલસો, વિવિધ ધાતુઓ, ખનીજતેલ, કુદરતી વાયુ, યુરેનિયમ.

(4) એકલ સંસાધન : સમગ્ર વિશ્વમાં જવલ્લેજ એક કે બે જગ્યાએથી મળી આવતાં ખનિજો એકલ કે દુર્લભ સંસાધન તરીકે ઓળખાય છે. દા.ત. યુરોપના ગ્રીન લેન્ડમાંથી પ્રાપ્ત થતું ક્રાયોલાઈટ.

(2) તફાવત આપો : નવીનીકરણીય સંસાધનો અને બિનનવીનીકરણીય સંસાધનો.

A. – નવીનીકરણીય (પુન : પ્રાપ્ય) સંસાધન

અર્થ: આપમેળે ચોક્કસ સમયગાળામાં વપરાયેલ જથ્થાની પૂર્તિ કરે કે અખૂટ હોય.

ઉદા: જંગલો, પ્રાણીઓ, પશુ - પક્ષીઓ, સૂર્યપ્રકાશ, પવન

– બિનનવીનીકરણીય સંસાધનો

અર્થ: એકવાર વપરાયા બાદ નજીકના સમયમાં તેનું ફરી નિર્માણ અશક્ય હોઈ

ઉદા: ખનિજ કોલસો, ખનીજતેલ, કુદરતી વાયુ, પરમાણુ ખનિજો વગેરે.

(3) માનવ - સંસાધન વિશે ટૂંક નોંધ લખો.

A. – સંસ્કૃતિનું નિર્માણ કરનાર માનવ એક સશક્ત સંસાધન છે.

– તે કુદરતનાં વિવિધ તત્વોનો ઉપયોગ પોતાના જ્ઞાન અને આવડત દ્વારા સંસાધન સ્વરૂપે કરે છે.

– માનવી પોતાની બુદ્ધિ ક્ષમતા દ્વારા કુદરતી સંપત્તિનો પૂરેપૂરો ઉપયોગ કરી શકે તે માટે તેની પાસે કૌશલ્યો, આવડત, ટેક્નોલોજી હોય છે.

– આમ, માનવીએ સંસાધન બનાવનાર અને તેનો ઉપયોગ કરનાર બંને છે.

– શિક્ષણ અને આરોગ્ય સેવાઓ માનવીને એક વિશિષ્ટ પ્રકારનું સંસાધન બનાવે છે.

– માનવીની આ સંસાધન બનવાની પ્રક્રિયાને માનવ

 - સંસાધન વિકાસ કહેવાય છે.

(4) જળતંગી માટે જવાબદાર મુખ્ય પરિબળો કયાં - ક્યાં છે ?

A. જળતંગી માટે જવાબદાર મુખ્ય પરિબળો નીચે મુજબ છે :

– વસ્તીવિસ્ફોટ,

– રોકડિયા પાકોનું વધતું જતું વાવેતર

– આધુનિક જીવનશૈલી

– શહેરીકરણ

– ઉદ્યોગો

– નિર્વનીકરણ વગેરે.

(5) પરિસરતંત્ર કોને કહેવાય ? સવિસ્તાર સમજાવો.

A. જીવાવરણમાં એક સજીવ બીજા સજીવ સાથે પરસ્પર જોડાઈને પોતાનું અસ્તિત્વ જાળવે તેને પરિસરતંત્ર કહેવાય.વનસ્પતિ ફક્ત આપણી જરૂરિયાતો પૂરી નથી કરતી. આ ઉપરાંત તે પ્રાણીસૃષ્ટિ માટે આવાસ અને ખોરાક પૂરાં પાડે છે.વાતાવરણમાં ઓક્સિજન અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડનું સંતુલન, ઈમારતી અને બળતણનું લાકડું, જમીન ધોવાણનો અટકાવ, ભૂગર્ભ જળની જાળવણી, વિવિધ ફળો, ઔષધિઓ, ગુંદર, ઉદ્યોગો માટે કાચો માલ જેવી અનેક માનવીય જરૂરિયાતો જંગલો સંતોષે છે.

વિવિધ પશુ - પક્ષીઓ આપણને માંસ, ચામડાં, રુવાંટીવાળી ખાલ, ઊન વગેરે આપે છે. - મધમાખી જેવાં કીટકો મધ આપે છે અને ફૂલોના પરાગનયનમાં મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે. કે પક્ષીઓ વિવિધ કીટકોનો આહાર કરી તેની સંખ્યા નિયંત્રિણમાં રાખે છે. - આમ, પરિસરતંત્રમાં દરેક નાના - મોટા સજીવની અનન્ય ભૂમિકા હોય છે.

(6) જંગલો આપણને ખૂબ ઉપયોગી છે. – વિધાન સમજાવો.

A. જંગલો આપણને નીચેનાં કારણોસર ઉપયોગી છે :

– જંગલો હવાને શુદ્ધ રાખે છે.

– ઓક્સિજનનું પ્રમાણ જળવાતાં ગ્રીન હાઉસ ઈફેક્ટને અંકુશમાં રાખી શકાય છે.

– વાતાવરણમાં ઓક્સિજન અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડનું સંતુલન રખવામાં ઉપયોગી છે.

– જંગલો જમીનનું ધોવાણ અટકાવે છે, જેથી જમીનની ફળદ્રુપતા જળવાઈ રહે છે.

– જંગલોને કારણે વરસાદની પ્રાપ્યતા વધે છે તેમજ ભૂમિગત જળની જાળવણી શક્ય બને છે.

– જંગલો એ પ્રાણીઓ - પક્ષીઓ તથા કીટકો માટેના કુદરતી નિવસનતંત્ર છે.

– આ ઉપરાંત જંગલો ઈમારતી અને બળતણનું લાકડું, વિવિધ ફળો, ઔષધિઓ, ગુંદર, ઉદ્યોગો માટે કાચો માલ જેવી અનેક માનવીય જરૂરિયાતો જંગલો સંતોષે છે.

(7) સંસાધનોનાં સંરક્ષણના ઉપાયો જણાવો.

A. સંસાધનના સંરક્ષણના ઉપાયો નીચે મુજબ છે:

– જમીન ધોવાણથી ફળદ્રુપતામાં ઘટાડો થતો હોવાથી તેને અટકાવવું.

– રસાયણિક ખાતરને બદલે છાણિયા ખાતરનો ઉપયોગ કરવો,

– ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિનો વ્યાપ વધારવો.

– જંતુનાશક દવાનો વપરાશ ઘટાડી, જૈવ જંતુનાશકોના વપરાશને ઉત્તેજન આપવું.

– વન્યજીવ સંરક્ષણ માટે શિકાર તેમજ વૃક્ષછેદન માટેનાં કડક કાયદા કરવાં જોઈએ.

– જંગલ વિસ્તારમાં પશુચરાણ અટકાવવા ખાસ પગલાં લેવાં જોઈએ.

– ચોમાસામાં વહી જતાં પાણીને રોકી જળસંચય કરવાં ડેમ, ચેકડેમ, તળાવ કે સરોવરોનું નિર્માણ કરી ભૂગર્ભ જળ, પાણીની તંગી તેમજ ખેતી માટે પાણીની સમસ્યા હલ કરી શકાય છે.

વપરાયેલા પાણીનો પુન : ઉપયોગ કરવો.

– જે સંસાધનો ફરીથી ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેમ હોય તેને પુન : ઉપયોગમાં લેવાં જોઈએ.

– જે સંસાધનો બિનનવીનીકરણીય છે તેના સ્થાને અન્ય વિકલ્પ શોધવા જોઈએ.

(8) સંસાધનોનું સંરક્ષણ કરવું એ આપણા સૌની ફરજ છે. – વિધાન સમજાવો.

A. જો સંસાધનોનું જતન ન કરીએ તો પરિસરતંત્રની સમતુલા ખોરવાઈ જાય. માનવીય હસ્તક્ષેપના કારણે વૃક્ષો અને વન્યજીવોની અનેક પ્રજાતિ આજે લુપ્ત થઈ ગઈ છે કે લુપ્ત થવાને આરે છે સંસાધનો વિના માનવીય જીવનની કલ્પના થઈ શકે નહીં. વધતી જતી વસ્તી અને ટેકનોલોજીના બેફામ વિકાસથી સંસાધનનો વપરાશ વધી રહ્યો છે. માનવીના ભવિષ્યને ધ્યાને લઈ સંસાધનોનો આયોજનપૂર્વક અને કારકસરભર્યો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.

આમ, ભવિષ્યમાં આવનારી પેઢીઓની જરૂરિયાત માટે સંસાધનોનું સંરક્ષણ કરવું એ આપણા સૌની ફરજ છે.

[Q - 3]. નીચે આપેલ વિકલ્પમાંથી સાચો વિકલ્પ શોધીને લખો.

(1) રાસાયણિક ખાતરોનો વપરાશ લાંબાગાળે.......

(A) [✓] જમીનની ગુણવત્તા ઘટાડે છે.

(B) જમીનની ભેજ સંગ્રહણશક્તિ વધારે છે.

(C) જમીનની ગુણવત્તા વધારે છે.

(D) જમીન પોચી બનાવે છે.

(2) નીચેનામાંથી કયું સંસાધન બિનનવીનીકરણીય છે.

(A) જંગલો

(B) [✓] ખનિજ કોલસો

(C) પવન

(D) સૂર્યપ્રકાશ

(3) નીચેના પૈકી કયું સંસાધન વિરલ સંસાધન છે.

(A) જળ

(B) [✓] ખનિજ તેલ

(C) ઑક્સિજન

(D) ક્રાયોલાઇટ