Bharatama Kala Nu Svadhayaay Solyushan

 સા. વિ || ધો 8 એકમ-7 || આધુનિક ભારતમાં ક્લા 

S.S || STD 8 Ekam-7 || Aadhunik

Bharatama Kala Nu Svadhayaay Solyushan

[Q - 1]. નીચેના પ્રશ્નોના ઉત્તર એક વાક્યમાં લખો.

(1) વડોદરામાં 'કલાભવન'ની સ્થાપના કોના દ્વારા કરવામાં આવી હતી?

A. વડોદરામાં 'કલાભવન'ની સ્થાપના મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ દ્વારા કરવામાં આવી હતી.

(2) પાલ ચિત્રશૈલીનો વિસ્તાર ક્યાં - ક્યાં થયો હતો?

A. પાલ ચિત્રશૈલીનો વિસ્તાર બંગાળ,બિહાર,નેપાળ અને તિબેટમાં થયો હતો.

(3) ચિત્રકલાને પ્રોત્સાહન આપનાર મુઘલ રાજવીઓમાં કોની - કોનો સમાવેશ થાય છે?

A. ચિત્રકલાને પ્રોત્સાહન આપનાર મુઘલ રાજવીઓમાં બાબર, હુમાયુ, અકબર, જહાંગીર, શાહજહાં વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

(4) ચિત્રકલાનો પ્રસાર કરવા અવનીન્દ્રનાથે કઈ સંસ્થા સ્થાપી?

A. ચિત્રકલાનો પ્રસાર કરવા અવનીન્દ્રનાથે 'બંગાળ સ્કૂલ ઓફ આર્ટ' નામની સંસ્થા સ્થાપી.

(5) ગુજરાતમાં કઈ શૈલીનાં ચિત્રો વિશેષ મળી આવ્યાં છે?

A. ગુજરાતમાં જૈન ચિત્રશૈલીનાં ચિત્રો વિશેષ મળી આવ્યાં છે.

[Q - 2]. ટૂંક નોંધ લખો.

(1) રાજા રવિવર્મા

A. – રાજા રવિવર્મા (ઈ.સ. 1848 - ઈ.સ. 1906) : કેરલ રાજ્યના કિલિમનુર ગામમાં જન્મેલ રવિવર્મા રાજવી કુટુંબના સભ્ય હોવાથી રાજા રવિવર્મા તરીકે ઓળખાયા.

– તેમના સમયમાં કલાના ક્ષેત્રમાં પાશ્ચાત્યકલાની વ્યાપક અસર જોવા મળતી.

–રવિવર્માએ શ્રી રામાસ્વામી નાયડુ, થિયોડોર જેન્સન અને રાજવી કુટુંબમાં આવતા યુરોપિયન મહેમાન ચિત્રકારો પાસેથી કલાનું શિક્ષણ અને માર્ગદર્શન મેળવી પોતાની આગવી શૈલી વિકસાવી હતી.

– તેમનાં ચિત્રો વાસ્તવદર્શી છે. વ્યક્તિચિત્રો તૈયાર કરવામાં તેમની સિદ્ધિ અનન્ય હતી.

– તેમનાં ચિત્રોમાં ભાવને બદલે ટેક્નિકનું પ્રાધાન્ય વધુ હતું.

– તેમણે પૌરાણિક ધર્મગ્રંથો અને સંસ્કૃત સાહિત્યમાં આલેખિત પ્રસંગો અને પાત્રોને કેન્દ્રમાં રાખી તૈયાર કરેલ તૈલચિત્રો ખૂબ પ્રશંસા પામ્યાં.

– તેમનાં ચિત્રોમાં વિરાટનો દરબાર, ગંગા - અવતરણ, ઉર્વશી, શકુંતલા, પોટ્રેટ ઑફ લેડી વગેરે મુખ્ય હતાં.

– રાજા રવિવર્મા રવિવર્માએ ઈ.સ. 1894 માં મુંબઈના ઘાટકોપરમાં એક લિથોગ્રાફી પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ શરૂ કર્યું હતું.

– આ પ્રેસમાં છાપવામાં આવેલાં હિંદુ દેવી - દેવતાઓનાં ચિત્રો તેની ઓછી (સામાન્ય) કિંમતને કારણે સામાન્ય લોકો પણ ખરીદી શકતા.

– વડોદરાના મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ અને ભાવનગરના રાજવીએ રાજા રવિવર્માને નિમંત્રણ આપીને રાજકુટુંબનાં અને કેટલાંક પૌરાણિક ચિત્રો તૈયાર કરાવ્યાં હતાં.

– તેમનાં ચિત્રો ત્રિવેન્દ્રમના સંગ્રહાલયમાં, વડોદરાની ફતેસિંહરાવ આર્ટ ગેલેરી અને ભાવનગરના દરબારમાં સચવાયેલાં છે.

– બ્રિટિશ સરકારે તેમને ‘કૈસરે હિંદ'નો ખિતાબ આપી સન્માન્યા હતા. તેઓ કલાના રાજા અને દેશની અમૂલ્ય ધરોહર હતા.

(2) રાજપૂત શૈલી

A. – રાજપૂત શૈલી : રાજસ્થાન અને મધ્યપ્રદેશમાં રાજપૂત રાજાઓના આશ્રય નીચે 10 મી થી 16 મી સદી દરમિયાન આ શૈલી પ્રચલિત થઈ હતી.

– તેમાં લઘુચિત્રો અને ભીંતચિત્રોનો સમાવેશ થાય છે.

– રાજાઓ પરંપરાગત ચિત્રકારોને આશ્રય આપતા હોવાથી રાજપૂત રાજાઓનું જીવન તેમના રીતરિવાજો અને પહેરવેશ, ઉત્સવો એ રાજપૂત ચિત્રશૈલીના કેન્દ્રમાં રહ્યાં છે.

– રાધાકૃષણ, કૃષ્ણભક્તિ, રાસલીલા અને રાજસ્થાની લોકજીવન તેના કેન્દ્રમાં રહ્યાં છે.

– રાજસ્થાનનાં બુંદી, કિશનગઢ, બિકાનેર અને જોધપુરમાં પણ આ શૈલીનો વિકાસ થયો હોવાથી તે રાજસ્થાન શૈલી તરીકે પણ ઓળખાય છે.

(3) કાંગડા શૈલી

A. – કાંગડા શૈલી : કાંગડા શૈલી પણ ભારતીય ચિત્રશૈલીનું એક આગવું પાસું છે.

– હિમાલયના પહાડી પ્રદેશોમાં રાજસ્થાન અને મુઘલ ચિત્રકારોએ મળીને આ શૈલી વિકસાવી હતી.

– કાંગડા, કુલુ, ગઢવાલ, ચંબા અને મંડી તેનાં મુખ્ય કેન્દ્રો હતાં.

– મોલારામ આ શૈલીનો મહાન ચિત્રકાર હતાં.

– આ શૈલીના મુખ્ય વિષયમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અને કૃષ્ણભક્તિ ઉપરાંત હિમાલયનું સૌંદર્ય પણ જોવા મળે છે.

[Q - 3]. નીચે આપેલ વિકલ્પોમાંથી સાચો વિકલ્પ શોધી ઉત્તર લખો.

(3) ચિત્ર - પ્રદર્શન દરમિયાન ગુજરાતના ચિત્રકારનું ચિત્ર જોઈ હેતાંશે તે ખરીદી લીધું. તેણે કયા ચિત્રકારનું ખરીધ્યું હશે?

(A) અવનીન્દ્રનાથ ટાગોર

(B) [✓] પીરાજી સાગરા

(C) જૈમિની રાય

(D) અંજલી મેનન

(4) એક ચિત્ર જોઈને તમે મૂંઝવણમાં મુકાઈ જાવ છો. તે ચિત્ર જોઈ નક્કી નથી કરી શકતા કે તે રાજપૂત શૈલીનું છે કે કાંગડા શૈલી. તો ચિત્રનો વિષય કયો હશે?

(A) રાજસ્થાની લોકનૃત્ય

(B) [✓] હિમાલયનું કુદરતી સૌંદર્ય

(C) કૃષ્ણભક્તિ

(D) યુદ્ધનાં દૃશ્યો

(1) જલ્પ તેના તમિલનાડુના પ્રવાસ દરમિયાન નીચેનામાંથી કઈ ગુફાઓની મુલાકાતે જશે?

(A) [✓] સિત્તાનાવસલની ગુફાઓ

(B) બાદામીની ગુફાઓ

(C) અજંતાની ગુફાઓ

(D) ભીમબેટકાની ગુફાઓ

(2) જૈન શૈલીનાં ચિત્રો જોવા માટે તમે નીચેનામાંથી કયો ગ્રંથ ઉપયોગમાં લેશો?

(A) અભિધમ્મ પિટ્ટક

(B) સુત્તપિટ્ટક

(C) અંગુત્તરનિકાય

(D) [✓] કથાસરિતસાગર

[Q - 4]. જોડકાં જોડો.

 (1) જહાંગીર.     (A) બુંદી, કિશનગઢ, બિકાનેરમાં શૈલીનો વિકાસ

(2) પાલ શૈલી           (B) મદ્રાસ સ્કૂલ ઑફ આર્ટની સ્થાપના

(3) મુઘલ શૈલી         (C) ચિત્રકલાના ભીષ્મપિતામહ

(4) દેવીપ્રસાદ રોય ચૌધરી (D) જાતક કથાઓ અને બોધિસત્ત્વનાં ચિત્રો

(5) રવીન્દ્રનાથ ટાગોર.     (E) પશુપંખીઓ અને પ્રાણીઓની સાઠમારીનાં ચિત્રો

A. (1 - F) (2 - D) (3 - E) (4 - B) (5 - C)